Piąty tom serii Ocalone Dziedzictwo Archeologiczne to monografia pod redakcją Tomasza J. Chmielewskiego i Edmunda Mitrusa. Dwujęzyczny tom zawiera kompleksowe opracowanie reliktów neolitycznej osady i cmentarzyska, ocalonych dzięki badaniom ratowniczym przeprowadzonym w 2010 r. przed budową północnej obwodnicy Lublina. Na niewielkim lessowym wzgórzu odkryto dwa, bogato wyposażone, długie grobowce megalityczne, łączone z ludnością kultury pucharów lejkowatych. Osadę odsłonięto we fragmencie obejmującym raptem kilka zagród, czytelnych w postaci skupisk jam gospodarczych. Jednym z ważniejszych rezultatów było odczytanie relacji przestrzennej osady i nekropoli, łącznie z położonym „w połowie drogi” między tymi obiektami pochówkiem ludzkim w… jamie zasobowej.
Wieloaspektowa analiza materiałów zabytkowych pozwoliła na omówienie m.in. wzorców produkcji i użytkowania ceramiki, kontaktów wymiennych lokalnej społeczności, związanych z pozyskiwaniem surowca krzemiennego czy kondycji biologicznej osób pochowanych na megalitycznej nekropoli. Do rewelacyjnych znalezisk można zaliczyć odkrycie niespalonej kory brzozowej, na której był ułożony (lub w którą był zawinięty) jeden ze zmarłych pochowanych w megalicie, a także zidentyfikowanie – najstarszych w Polsce i jedynych z najstarszych w Europie – śladów konsumpcji raka szlachetnego. Analiza paleośrodowiskowa pozwoliła naświetlić okoliczności pojawienia się i odejścia osadników.
Książka wydana dzięki dotacji Ministerstwa Kultury i Dziedzictwa Narodowego (program „Dziedzictwo kulturowe”, priorytet „Ochrona zabytków archeologicznych”) oraz współpracy z Fundacją Nauki „Archaeologia Silesiae”.
