Jeden z najważniejszych obiektów średniowiecznej architektury i sztuki w Polsce doczekał się wreszcie kompleksowej monografii! Na ponad 400 kolorowych stronach zawarto wyniki najnowszych badań historycznych, archeologicznych, dendrochronologicznych oraz kwerend archiwalnych dotyczących wieży w Siedlęcinie koło Jeleniej Góry, wybudowanej nad brzegiem Bobru w początkach XIV w. przez księcia Henryka I jaworskiego. Prawdopodobnie ten sam władca niedługo potem zlecił wykonanie malowideł przedstawiających legendę sir Lancelota z Jeziora – do dziś wyróżniających wieżę w Siedlęcinie, unikatowych w skali światowej i uważanych za najdoskonalsze w Polsce świeckie malowidła średniowieczne. Ale to nie jedyne siedlęcińskie unicum, które przybliża prezentowana książka.
Tom otwiera obszerny rozdział autorstwa redaktora i inicjatora przedsięwzięcia, Przemysława Nocunia z Instytutu Archeologii UJ, poświęcony dotychczasowym – niemieckim i polskim badaniom wieży, obficie ilustrowany archiwalnymi ilustracjami i omawiający zwrotne punkty w historii interpretacji obiektu (m.in. ustalenie książęcej fundacji obiektu, uchodzącego we wcześniejszym piśmiennictwie za wieżę rycerską). W drugim rozdziale Dagmara Adamska omawia szersze tło kolonizacji przedpola Sudetów w późnym średniowieczu, a także szczegółowo przedstawia znane ze źródeł pisanych koleje zmian własnościowych wieży. Rozdział uzupełniają regesty średniowiecznych i nowożytnych dokumentów, istotnych dla dziejów majątku z wieżą.
W kilku kolejnych rozdziałach Przemysław Nocuń prezentuje najbardziej kompletny opis wieży i przylegających do niej średniowiecznych i nowożytnych obiektów (muru, fosy, dworu, folwarku), jaki do tej pory opublikowano. Kondygnacja po kondygnacji, ściana po ścianie, element po elemencie – grubo ponad 100 stron fascynujących szczegółów! A jest się nad czym rozwodzić, gdyż wieża szczyci się niezmienionym od 700 lat układem kondygnacji i zachowanymi do dziś drewnianymi stropami z 2. dekady XIV w. pomiędzy aż czterema kondygnacjami! Między innymi dzięki pokaźnej serii dat dendrochronologicznych autor ukazuje detalicznie historię samej budowy, rozpoczętej w 1313 r. (wiosną tego roku ścięto pierwsze jodły na belki stropowe), a zakończonej dwa lata później. Ujawnia też, że pożary w późniejszych stuleciach tylko w niewielkim stopniu przyczyniły się wymiany pierwotnych elementów. Te same badania pozwoliły zidentyfikować czas powstania charakterystycznego, wysokiego dachu wieży, a także innych przekształceń (np. dodatnia ściany działowej na II kondygnacji w latach 30. XVI w.). Przy okazji omawiania 2. piętra wieży, tzw. Wielkiej Sali, podsumowuje stan wiedzy i bogato ilustruje średniowieczne malowidła z serii arturiańskiej (oraz inne). Opisy wszystkich części siedlęcińskiego kompleksu, a zwłaszcza jego dolnych kondygnacji i otoczenia (dworu, folwarku, mostu) uwzględniają wyniki prac archeologicznych, prowadzonych od kilku lat przez Instytut Archeologii UJ. Tę część pracy wzbogacają cenne archiwalne źródła ikonograficzne (niektóre dotąd nieznane i niepublikowane) oraz komputerowe wizualizacje całego założenia w kilku cięciach czasowych – od średniowiecza do początków XIX w.
Drugą, równie obfitą część publikacji tworzą opracowania poszczególnych kategorii zabytków ruchomych, odnalezionych podczas badań wieży, nowożytnego dworu i ich otoczenia. Dominik Nowakowski, Barbara Glinkowska, Tadeusz Orawiec, Michał Wojenka i Barbara Grabny przedstawiają w swoich rozdziałach wyczerpujące uwagi o ceramice średniowiecznej, fajkach, naczyniach kamionkowych i szkle. Spośród zabytków metalowych omówiono najważniejsze z punktu widzenia funkcji i chronologii wieży kategorie – monety (Roksana Wawrzczak) i militaria (Lech Marek). Szczegółowe omówienie metodyki oraz wyników prac dendrochronologicznych (prawie 200 datowanych próbek z samej wieży!) zawiera natomiast bogato ilustrowany rozdział autorstwa Aleksandra Koniecznego. Rozdział autorstwa Bartłomieja Makowieckiego o piecu kaflowym z XVII wieku, funkcjonującym dawniej w Siedlęcinie, a obecnie znajdującym się w pałacu w Cieplicach, to niezbędne uzupełnienie pełnego obrazu funkcjonowania i przemian książęcej, a później rycerskiej rezydencji.
W sumie: lektura obowiązkowa dla wszystkich miłośników średniowiecza!
