Z otchłani wieków XXXVIII 4/1972

Obszerna, wieloautorska monografia to wspólna edycja Instytutu Archeologii Uniwersytetu Warszawskiego i Wydawnictwa Profil-Archeo, wyczekiwana przez wielu miłośników i badaczy średniowiecza. Dzieło stanowi pokłosie kilkuletniego programu opracowania archiwalnych materiałów archeologicznych z grodziska w Sąsiadce w woj. lubelskim, pozyskanych podczas prac wykopaliskowych Zofii Wartołowskiej i Włodzimierza Antoniewicza w latach 1936-39 i 1945-57. Opracowanie źródeł i wydanie monografii sfinansowano przede wszystkim ze środków Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego, w ramach priorytetu 5. (Ochrona zabytków archeologicznych), koordynowanego przez Narodowy Instytut Dziedzictwa. Projekt przewidywał opracowanie jedynie części zabytków z niezwykle bogatej kolekcji sąsiadeckiej – pochodzących z podgrodzia; Grodzisko w Sąsiadce jest utożsamiane z Sutiejskiem, jednym z Grodów Czerwieńskich, wymienianych w latopisach ruskich. Zdaniem autorów monografii, potwierdza to zarówno chronologia materiałów archeologicznych, jak i znaleziska sfragistyczne (ołowiane pieczęcie księcia ruskiego Dawida Igorewicza). W świetle prezentowanego opracowania, rola grodu w Sutiejsku wydaje się istotna nie tylko z punktu widzenia militarnego (strategiczne położenie w obrębie pogranicza polsko-ruskiego, na styku rodzących się monarchii Piastów i Rurykowiczów), ale jako miejsca, w którym mieszały się dwie wielkie tradycje i kultury wczesnego średniowiecza – zachodnia i bizantyńska.

Dzieło składa się z trzech zasadniczych części (zagadnienia ogólne, analizy poszczególnych kategorii znalezisk wraz z uwagami na temat gospodarki i zajęć mieszkańców grodu oraz tablice wraz z katalogami tabelarycznymi). Spośród licznych kategorii źródeł wyróżnia się bogata kolekcja militariów, opracowana przez Piotra N. Kotowicza. Liczne są też serie przęślików glinianych i kamiennych (Isabella Żołędziowska, Dominik Chudzik). Do ciekawych wniosków prowadzi np. analiza szczątków ryb (Mirosława Zabilska-Kunek). Autorką tekstów o charakterze syntetyzującym jest Joanna Kalaga.

Czwarta książka z serii „Ocalone Dziedzictwo Archeologiczne”, pod redakcją Marcina M. Przybyły, Anity Szczepanek i Piotra Włodarczaka to kompleksowa, wieloautorska i interdyscyplinarna monografia niezwykłego pochówku z Koszyc nad Wisłą w Małopolsce, pochodzącego z 1. połowy III tysiąclecia przed Chr., łączonego ze społecznością kultury amfor kulistych. Na ten niezwykle interesujący obiekt natrafiono w trakcie badań ratowniczych związanych z budową gminnej infrastruktury sanitarnej.

Do grobu złożono ciała 15 osób, pozbawionych uprzednio życia w wyniku aktu przemocy między- lub wewnątrzgrupowej. Pogrzebowi towarzyszyły skomplikowane rytuały, a część zmarłych wyposażono w niezwykłe akcesoria, m.in. skrzydła żurawia… Liczące 271 stron dzieło to niewątpliwie jedna z najlepszych monografii stanowisk archeologicznych wydanych w Polsce w ostatnich latach. W celu szczegółowego wyjaśnienia fenomenu tego pochówku podjęto trud przeprowadzenia w zasadzie wszystkich możliwych obecnie do wykonania testów: od analizy typologicznej i antropologicznej, poprzez analizy z zakresu medycyny sądowej, traseologię narzędzi kamiennych i kościanych, po badania diety (na podstawie izotopów stabilnych) oraz próbę ustalenia genetycznych relacji pomiędzy zmarłymi (nowsze badania genetyczne pochówku z Koszyc znajdziesz tutaj: www.pnas.org/cgi/doi/10.1073/pnas.1820210116

Pracę wydano na zlecenie Stowarzyszenia Archeologów Terenowych „Stater”, które uzyskało na ten cel dotację Ministra Kultury i Dziedzictwa Narodowego (z programu „Dziedzictwo kulturowe”, priorytet 5: „Ochrona zabytków archeologicznych”). Wzorcowo wykonane opracowanie było możliwe w tak krótkim czasie od momentu odkrycia grobu (2011 r.) właśnie dzięki dotacji MKiDN. Polecamy nie tylko znawcom epoki kamienia – to kapitalnie zilustrowane (również rekonstrukcjami) studium stanowi doskonałą lekturę dla każdego miłośnika przeszłości i pokazuje potencjał nowoczesnej archeologii.

The fourth book in the series „Saved Archaeological Heritage”, edited by Marcin M. Przybyła, Anita Szczepanek and Piotr Włodarczak is a comprehensive, multi-author and interdisciplinary monograph of an unusual burial in Koszyce on the Vistula in Małopolska, dating from the first half of the third millennium BC, conntected with the Globular Amphora culture community. This extremely interesting object was found during rescue research related to the construction of municipal sanitary infrastructure.

The bodies of 15 people, previously deprived of their lives as a result of an act of inter- or intra-group violence, were placed in the grave. The funeral was accompanied by complicated rituals, and some of the deceased were equipped with unusual accessories, incl. crane wings… The 271-page work is undoubtedly one of the best monographs of archaeological sites published in Poland in recent years. In order to explain the phenomenon of this burial in detail, efforts were made to carry out virtually all currently possible tests: from typological and anthropological analysis, through analyses in the field of forensic medicine, the use-wear analysis of stone and bone tools, to dietary studies (based on stable oxygen and nitrogen isotopes) and an attempt to determine genetic relations between the dead (more recent genetic studies of the Koszyce burial can be found here: www.pnas.org/cgi/doi/10.1073/pnas.1820210116.

The work was commissioned by the „Stater” Association of Field Archaeologists, which received a grant from the Minister of Culture and National Heritage for this purpose (from the „Cultural Heritage” program, priority 5: „Protection of archaeological monuments”). The study was possible in such a short time since the discovery of the burial (2011) thanks to this grant. We recommend the publication not only to the experts of the Stone Age – this wonderfully illustrated (also with reconstructions) study is an excellent reading for every lover of the past and shows the potential of modern archaeology.